Καθαρά Δευτέρα και "Κούλουμα"

Η Καθαρά Δευτέρα σηματοδοτεί τη λήξη της αποκριάς και την έναρξη της νηστείας.

Το ξεκίνημα της Σαρακοστής γιορτάζεται με διάφορα σαρακοστιανά εδέσματα, όπως η  παραδοσιακή λαγάνα, η ταραμοσαλάτα και οι ελιές.

Μια χαρακτηριστική λέξη που χρησιμοποιούμε για την Καθαρά Δευτέρα είναι τα Κούλουμα, τα οποία σηματοδοτούν το τέλος της αποκριάς και αναφέρονται στο  παραδοσιακό λαϊκό πανηγύρι που στήνεται κάθε χρόνο τέτοια μέρα.

Τι σημαίνει η λέξη "κούλουμα"

Για την προέλευση της λέξης "κούλουμα" αλλά και την καθιέρωση της συγκεκριμένης γιορτής, υπάρχουν διαφορετικές απόψεις.

Μία από τις λανθασμένες ερμηνείες που ακούγονται, είναι εκείνη που λέει ότι τα "κούλουμα" προέρχονται από την λατινική λέξη "CULUMUS", κάτι που δεν μπορεί να ισχύει αφού... δεν υπάρχει τέτοια λέξη στα λατινικά.

Η παραπάνω παρανόηση οφείλεται στην εκδοχή που θέλει τα "κούλουμα" να αποτελούν αναγραμματισμό του λατινικού "CUMULUS" που σημαίνει "σωρός, αφθονία",  αλλά και "τελείωμα". Το πιθανότερο λοιπόν, είναι το cumulus να έγινε "κούμουλα" και στη συνέχεια "κούλουμα", με την ένοια ότι την ημέρα καταναλώνουν όλοι αφθονία νηστίσιμων τροφών και παράλληλα σηματοδοτεί το τελείωμα της Αποκριάς.

Τα τελευταία χρόνια αναφέρεται επίσης ότι η λέξη "κούλουμα", προέρχεται από την αλβανική λέξη KULM ή KOLUM που -υποτίθεται- σημαίνουν "καθαρός" και συνδιάζονται με την Καθαρά Δευτέρα. Στην αλβανική γλώσσα όμως από τις παραπάνω λέξεις υπάρχει μόνο το kulm και σημαίνει "κορυφή", οπότε δεν γνωρίζουμε πού στηρίζεται αυτή η θεωρία και πόσο βάσιμη μπορεί να είναι.

Σύμφωνα με την δεύτερη πιθανή εκδοχή τώρα, η λέξη "κούλουμα", προέκυψε από την λατινική λέξη "COLUMNA", που σημαίνει "κολώνα". Αν και δεν υπάρχουν στοιχεία για αρχαία προέλευση της γιορτής, η παράδοση λέει ότι οι Αθηναίοι πριν από τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, γιόρταζαν την Καθαρά Δευτέρα στις πλαγιές του λόφου του Φιλοπάππου όπου έτρωγαν και έπιναν καθισμένοι στους βράχους, μέχρι τη δύση του ηλίου. Αμέσως μετά, οι Ρουμελιώτες γαλατάδες που ζούσαν στην Αθήνα έστηναν χορό -κυρίως τσάμικο- στους στύλους του Ολυμπίου Διός, στις "κουλώνες", όπως έλεγαν με την ιδιαίτερη ντοπιολαλιά τους.

Τα κούλουμα, είναι γνωστά και με ορισμένες παραλλαγές της λέξης όπως κουμουλάθες, κούλουμπα, κούμουλες.¨

Μεγάλη Τεσσαρακοστή

Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή ή Σαρακοστή είναι χριστιανική χρονική περίοδος νηστείας. Είναι η αρχαιότερη από τις μεγάλες νηστείες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Καθιερώθηκε τον 4ο αιώνα. Αρχικά διαρκούσε έξι εβδομάδες ενώ αργότερα προστέθηκε και η έβδομη εβδομάδα.                                                                                  


Ονομάζεται "Σαρακοστή" γιατί περιλαμβάνει σαράντα ημέρες νηστείας. Η ονομασία Τεσσαρακοστή καταρχήν σήμαινε την τεσσαρακοστή ημέρα πριν το Πάσχα, γρήγορα όμως το όνομα δόθηκε σε όλη την περίοδο της νηστείας πριν το Πάσχα. Πολλοί εκλάμβαναν και τη Μεγάλη Εβδομάδα ως συμπεριλαμβανόμενη στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, οπότε ο χρόνος των τεσσαράκοντα ημερών διευρυνόταν. Ο χαρακτηρισμός"Μεγάλη" δε δίνεται για τη μεγάλη διάρκειά της, αλλά για τη σημασία της, σε ανάμνηση των Παθών του Χριστού.                                     


Η Μεγάλη Σαρακοστή αποτελεί την προετοιμασία των πιστών για τη γιορτή της Ανάστασης του Χριστού από την οποία και προσδιορίζεται κατ' έτος ως κινητή περίοδος. Διαρκεί από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι και την Παρασκευή πριν το Σάββατο του Λαζάρου, οπότε ακολουθεί η Κυριακή των Βαΐων και η Μεγάλη Εβδομάδα. Η δε Κυριακή των Βαΐων είναι η τελευταία ημέρα της περιόδου αυτής.

Η Μεγάλη Εβδομάδα δεν περιλαμβάνεται στη Σαρακοστή αν και συνεχίζεται η νηστεία που είναι ιδιαίτερα αυστηρότερη. Στη πραγματικότητα μαζί με την εβδομάδα των Αγίων Παθών είναι πεντηκονθήμερη περίοδος.

Σε όλες τις ημέρες της Μεγάλης Σαρακοστής τηρείται αυστηρή νηστεία εκτός του Σαββάτου και Κυριακής, όπου γίνεται κατάλυση οίνου και ελαίου, επιτρέπεται δηλαδή η κατανάλωση κρασιού και λαδιού. Στις υπόλοιπες ημέρες η νηστεία συνίσταται σε ξεροφαγία, δηλαδή σε φυτικές τροφές χωρίς έλαιο. Εξαίρεση αποτελούν :

• η γιορτή των Αγίων Τεσσαράκοντα μαρτύρων όπου καταλύεται το λάδι καθώς και
• ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου οπότε καταλύεται το ψάρι, όποια μέρα και να γιορτασθεί.

Κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα τηρείται αυστηρή νηστεία ακόμα και το Μεγάλο Σάββατο όπου είναι και το μόνο Σάββατο του έτους που, σύμφωνα με τους κανόνες της εκκλησίας, δεν καταλύεται το λάδι.

Εκ της ονομασίας αυτής τα προς κατανάλωση νηστίσιμα τρόφιμα της περιόδου αυτής, αλλά και οποιαδήποτε έχουν σχέση μ΄ αυτή ονομάζονται σαρακοστιανά σε αντίθεση με τα πασχαλινά.